bak.ma, Türkiye’de ve Türkiye dışında özgürlük mücadelelerinin dijital medya arşivi olma amacıyla yola çıkmış bir kolektif. bak.ma online arşivinde 1960’lardan bugüne; Tekel direnişinden[1] Gezi Parkı protestolarına[2], 1 Mayıs’lardan 19 Ocak’lara[3], 8 Mart’lardan Onur yürüyüşlerine pek çok toplumsal hareketin, protestoların, basın açıklamalarının, gündelik yaşama dair kayıtları bulmak mümkün. bak.ma üzerinden son bir yıldır Melbourne’dan Hamburg’a, Belgrad’dan Atina’ya pek çok politik hareketin video kayıtlarına da erişilebiliyor. İçerikteki seçkiyi tanımlamak gerekirse 1960 ve sonrası birbiriyle ilişkili sosyo-politik hareketlerin, özgürlük mücadelelerinin görsel kayıtları denilebilir. Kategori sistemi ise yazılımın önerdiği tarih, yer, anahtar sözcük, video başlıkları şeklinde işliyor.

bak.ma, açık kaynaklı bir arşiv yazılımı olan pan.do/ra’yı kullanıyor. Kullanıcılar, arşivin içerdiği veriyi indirebildiği gibi, yeni veri yükleyebiliyor, yüklenen veri üzerinde çevrimiçi montaj yapabiliyor; altyazı, tag, metin ve enformasyon girişi yapabiliyor, var olan datayı kullanarak yeni videoları çevrimiçi olarak editleyebiliyor. bak.ma’yı anonim bir alan olarak tahayyül eden çalışma ekibi, dileyen kullanıcının arşiv içeriğini düşük çözünürlükte bilgisayarına indirebilmesine izin verecek tasarım ve teknikler kullanıyor.

bak.ma’nın yaratıcıları, arşivleri işlevleri olan aracılar olarak, birbirimizle, olaylarla iletişime geçiren alanlar olarak düşünmeyi ve kullanmayı başarabilmemiz gerektiğine inanıyor. Böylece arşivleri yalnızca geçmişle ilgili değil, fakat asıl olarak şimdiye ve geleceğe dair önerileri, fikirleri, duygulanımları yaratabilecek platformlar olarak görebileceğimizi düşünüyorlar. bak.ma imajlarla karşılaşmalardan türeyen farklı ilişkilenmelerin, ilhamın, duygulanımların da alanı. Salt bir muhafaza alanı, kayıtların korunduğu bir platform değil. Çalışma ekibi bak.ma için şunları söylüyor: “Dziga Vertov’a ve Ulus Baker’e referansla “farkında olunmaksızın yakalanan hayatın arşivi” veya Maurizzio Lazzarato’ya referansla da bir “olay arşivi” olarak nitelenebilir. İlkinde basitçe gündelik hayatın kaydının arşiviyken, ikincisinde toplumsal olayların kayıtlarının arşivi.” Bununla birlikte, yaratıcıları kendi deneyimlerini geleneksel ve kurumsal arşiv pratiğinden, devlet arşivi zihniyetinden ayrıştırmak için bak.ma’yı bir “karşı-arşiv” olarak tanımlanıyor. Bununla ilgili kaleme alınan bir manifesto bak.ma’da mevcut.

Kendi pratiklerini “otonom arşivleme” olarak tanımlayan çalışma ekibi, 2016 yılında otonom arşiv meselesine değinen yazıları, bununla ilgili düşünsel üretimleri içeren bir de kitap derledi. Kitabın İngilizce baskısına dpr-barcelona adlı yayınevinin sitesinden erişmek mümkün. ‘Otonom arşivleme’, öncelikle emek hiyerarşisi gütmeyen, aksine emeği örgütleyen, özgürleştiren, kolektif bir yapı tarafından geliştirilmiş, çok merkezli bir arşiv pratiği olarak tanımlanıyor. Bir de en önemlisi heterojen toplulukların arşivi olma anlamını taşıyor. Burada bahsedilen topluluklar; göçmenler, işçiler, feministler, kuirler, trans aktivistler, savaş karşıtları, kent hareketlerinin özneleri, azınlıklar, insan hakları savunucuları vd.

—

[1] 15 Aralık 2009 tarihinde Tekel işletmelerinin kapatılması ile birlikte işsiz kalacak olan Tekel işçileri birçok ilden Ankara’ya doğru yola çıktı. Protesto eylemleri 78 gün boyunca sürdürüldü

[2] Hükümetin 2013 yazında İstanbul’daki Gezi Parkı’na Topçu Kışlası’nı yeniden yapmak için başlayan inşaat çalışmalarını protesto etmek için başlayan eylemler daha sonra başka şehirlere yayıldı

[3] Hrant Dink 19 Ocak 2007’de Agos Gazetesi eski binasının önünde kurşunlanarak öldürüldü