Salên 2015-2016 ku li Tirkiyeyê pêvajoya çareseriyê neçû serî, pêvajoyeke wisa xerab bû ku di qada giştî de li ser hev teqîn pêk dihatin. Pêvajoya çareseriyê bi xwendina nameya Rêberê Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) Abdullah Ocalan di 21’ê Adara 2013’an de dest pê kir û danûstandinên ku 2 sal û nîv berdewam kirin, di destpêka sala 2015’an de gihişt asteke girîng. Di 28'ê Sibata 2015'an de aktorên pêvajoya çareseriyê cara ewil li Ofîsa Serokwezîriyê ya Dolmabahçeyê bi hev re derketin pêşberî kamerayan û di vê civîna dîrokî de metnên ku her du aliyan amade kiribûn li pey hev hatin xwendin. Lê piştî demekê piştî vê hevdîtina pir girîng, ji aliyê Serokomar Recep Tayyîp Erdogan ve daxuyaniyên neyînî hatin dayîn û Erdogan derbarê hevdîtinê de got, “ez rast nabînim.”
Piştre jî di hilbijartinên giştî yên Hezîranê de bi taybetî li dijî mîtîngên HDP'ê gelek êrîş hatin kirin. KCK'ê ji teqînên 10'ê Gulana 2015'an hikûmetê weke berpirsyar dît û diyar kir ku di rewşeke wiha de çareseriya pirsgirêka Kurd ne pêkan e. Di êrîşa bombeyî ya ku di 5'ê Hezîrana 2015'an de li mîtînga HDP'ê ya Amedê pêk hat de 4 kesan jiyana xwe ji dest dabûn û zêdeyî 400 kes jî birîndar bûbûn. Di 20’ê Tîrmehê de di êrîşa bombeyî ya çeteyên DAIŞ’ê ya li dijî ciwanên ku li navçeya Pirsûsa Rihayê ji bo biçin Kobanê ya Rojava li hev civiyan, 33 kesan jiyana xwe ji dest dabûn û zêdeyî 200 kes jî birîndar bûbûn. Ev hemû bi wêrankirina piştî hilbijartinê li bajarên kurdan hatin jiyîn. Piştî daxuyaniya Rêveberiya Xweser a Partiya Herêmên Demokratîk (DBP) di 10’ê Tebaxa 2015’an de, li parêzgehên Kurdistanê daxuyaniyên rêveberiya xweser hatin dayîn. Piştî van daxuyaniyan dewleta Tirk li gelek cihên ku rêveberiya xweser hatibû îlan kirin qedexeya derketina derve îlan kir. Di vê navberê de li navenda parêzgeh û navçeyan ku sivîl lê dijîn pevçûnên dijwar rû didin. Di van pevçûnan de herî kêm 310 sivîlan jiyana xwe ji dest dan, 72 jê zarok, 62 jin û 29 kesên ji 60 salî mezintir in. (TÎHV, 2016) Gelek kes neçar man malên xwe biterikînin û koçî navçe û bajarên din bikin. Li gel windahiyên jiyanê û koçberiya bi darê zorê, wêrankirineke mezin a cihan rû da.
“Pêvajoya Çareseriyê” di civakê de hêviyek afirand ku pirsgirêka Kurd dikare bi rêyên aştiyane bi dawî bibe. Ji nişka ve bidawîbûna pêvajoyê bû sedem ku gelek rêxistinên cuda mîtîngeke aştiyê ya bi tevlêbûna baş organîze bikin da ku her du aliyên pêvajoyê neçar bikin ku diyalogan bidomînin. Kesên ku di 10'ê Cotmeha 2015'an de li Enqereyê li hev civiyan, di wê baweriyê de bûn ku vegera li serdemeke pevçûnê tenê tê wateya mirinên nû û çareseriya tekane û dawî aştî ye. DÎSK (Konfederasyona Sendîkayên Karkerên Şoreşger), KESK (Konfederasyona Sendîkayên Kedkarên Kamuyê), TMMOB (Yekîtiya Odeyên Endezyar û Avahîsazên Tirk) û TTB (Yekîtiya Tabîbên Tirk) banga Mîtînga Aştî, Demokrasî û Kedê kirin. Gelek komeleyên çand û hunerê, partiyên siyasî û rêxistinên sivîl jî biryar dan ku beşdarî mîtînga aştiyê bibin. Dema kesên ku diçûn mîtîngê li Gara Trenê ya Enqereyê kom bûn, li pey hev du teqîn pêk hatin. 103 kesan jiyana xwe ji dest dan û 391 kes jî birîndar bûn. Êrîşên bombeyî yên Enqereyê di dîroka Tirkiyeyê de çalakiya herî bi xwîn bû.
Îdîanameya der barê êrîşê de di 13'ê Tîrmeha 2016'an de hat qebûlkirin. Di îdianameyê de hat diyarkirin ku fermana êrîşê nûnerê Tirkiyeyê yê DAIŞ’ê Îlhamî Balî daye. Her wiha hat diyarkirin ku ev kes heman kesên êrîşa Pirsûsê ku 33 kesan jiyana xwe ji dest dabûn, organîze kirine. Danişîna ewil a doza ku di nav de Îlhamî Balî û 14 şikbarên bi îdiaya "Hewldana dubarekirina kuştinê" û "hewldana tunekirina pergala qanûna bingehîn" hene dihatin darizandin di 7’ê Mijdara 2016’an de li 4’em Dadgeha Cezayê Giran a Enqereyê hat dîtin. Rûniştina dawî ya dozê di 3'ê Tebaxa 2018'an de hat dîtin. Dadgehê ji 36 bersûcan 19 kesên girtî ji 7,5 salan heta 101 kesan cezayê muebbetê yên giran birî. Paşê der barê Erman Ekîcî yê ku ji ber sûcên li dijî mirovahiyê 18 sal cezayê girtîgehê lê hatibû birîn, îdianameyek nû hat amadekirin. Yekemîn danişîna doza ku der barê bersûc Erman Ekîcî de ji ber sûcê "sûcê li dijî mirovahiyê û kuştina 100 kesan" hatibû vekirin, li 4'em Dadgeha Cezayê Giran a Enqereyê di 21'ê Mijdara 2019'an de hat dîtin.
Komkujiya Enqereyê ya 10'ê Cotmeha 2015'an bandorek mezin li civakê kir, ji ber ku di mîtîngeke bi beşdariyeke berfireh û gelek pêkhateyên çep/sosyalîst pêk hat. Bi vê minasebetê, bi gelek belgefîlm, kurtefîlm, xebatên pirtûkê û materyalên bi vî rengî yên cuda, rêyên bîranînê hatin pêşxistin. Pirtûka bi navê Portreyên Aştiyê: Ji bo wendahiyên me yên 10’ê Cotmeha 2015’an nerînek jî di vê çarçoveyê de hat çapkirin.
Portreyên Aştiyê: Ji bo wendahiyên me yên 10’ê Cotmeha 2015’an nerînek, pirtûkeke bîranîn û şahidiyê ye ku tê de wêneyên 85 ji 103[1] kesên ku di teqîna di 10’ê Cotmeha 2015’an a li Enqereyê de li Mîtînga Ked, Demokrasî û Aştiyê pêk hat de jiyana xwe ji dest dane. Platforma Rojnamegerên Serbixwe di 13’ê Cotmeha 2015’an de ji bo kesên ku di Mîtînga Aştî, Demokrasî û Kedê de jiyana xwe ji dest dane çîrokan berhev bike, di 13’ê Cotmeha 2015’an de ev bang li Punto24’an û Platforma Rojnamevanên Serbixwe kir:
"Em dixwazin her kesê ku me winda kiriye em nas bikin.
Ji ber ku her yek ji wan bi hewldan, hesret, xem û şahiyên xwe xwedî çîrokeke cuda ne û em dixwazin di bîra xwe ya hevpar de cih ji wê çîrokê re vebikin.
Ji ber ku dema em aşitiyê diqîrin, em deyndarê kesên ji vê jiyanê hatine derxistin.
Ji ber ku parastina bîranîna wan ji bo me rêyek e ji bo parastina jiyanê, û ji bo ku ne kujer aştî bi ser bikeve,. beşek ji hewlên me ye
Ji ber ku em tenê bi bîranînê, ne bi jibîrkirinê dikarin pêşî li komkujiyên nû bigirin û ancax bi bibîranînê em dikarin baş bibin.”
Nivîskarên dildar ên ku di bin banê P24'ê de hatin cem hev, biryar dan ku bi malbat û xizmên kesên di Komkujiya Enqereyê de jiyana xwe ji dest dane, hevdîtinê bikin. Piştî hevdîtinan, portreyên ku di çarçoveya hevdîtinên bi malbat û xizmên kesên jiyana xwe ji dest dane hatin amadekirin, li ser malpera 101015ankara.org dest bi weşanê kir. Di Cotmeha 2017'an de, 2 sal piştî komkujiyê, ekîba xebatê ya ku ji Evîn Bariş Altintaş, Metîn Yener, Murat Şevkî Çoban, Ozlem Altunok, Seçîl Epîk, Sîbel Oral, Veysel Ok û Yasemîn Çongar pêk dihat pirtûka bi navê Portreyên Aştiyê: Ji bo wendahiyên me yên 10’ê Cotmeha 2015’an nerînek hat weşandin.
Di pirtûkê de 85 portre hene ku ji aliyê 62 dilxwazan ve hatine nivîsandin. Hemî portre li ser bingeha hevpeyivînên kûr ên bi malbat û xizman re hatine nivîsandin. Ji ber vê yekê pirtûk ne tenê projeya bîranînê ye, di heman demê de xebatek şahidiyê ye. Hin portre di pirtûkê de cih negirtin ji ber ku malbatan dixwestin xemgîniya bi bêdengî bijîn. Di pirtûkê de hin portre jî cih nagirin ji ber ku nekarîn bigihêjin malbat û nasên kesên jiyana xwe ji dest dane. Lê di dawiya pirtûkê de 14 kesên ku portreyên wan nehatine binavkirin bi navên wan hatine binavkirin.[2]
[1] Dema welatî li ber Gara Trenê ya Enqereyê kom dibûn saet di 10.04’an de du teqîn li pey hev pêk hat. Di êrîşên întîxarê yên hemwext ên ji teref 2 kesên ji DAIŞ'ê pêk hatin, 103 kesan jiyana xwe ji dest dan (2 kesên ku êrîşên xwekujî pek anîne jî di nav de ne), 3 ji wan li nexweşxaneyên ku lê dihatin dermankirin. 48’ê wan giran 391 kes jî birîndar bûn.
[2] Ji 103 kesên jiyana xwe ji dest dane, di pirtûkê de 99 kes, 85 bi wêneyên xwe û 14 kes jî bi navên wan hatine bibîranîn. Sedema vê yekê jî ew e ku di pêvajoya amadekirina pirtûkê de tedawiya 3 kesên ku piştre dê jiyana xwe ji dest bidin hê jî didomiya û malbata ji 100 kesên jiyana xwe ji dest dane 1 kes nexwest navên windayên xwe bên eşkerekirin.
Portreyên Aşitiyê heta radeya ku tê bîra me di vê êrîşa mezin a li ser xaka Tirkiyeyê de û bi rastî jî di her bûyera ku mirovên bêsûc, aştîxwaz, bêçek bûne qurbaniyên tundiyê, me beşek ji jiyana xwe ji dest daye, dê bandorê li hafizeya me ya civakî bike. Dema ku em mirinan dadixin bîlançoyekê, dema ku em nav, jiyan û kesayetiya miriyan nizanin an fêrî wan nabin, dema ku em ji wan re cîhekî mayînde di bîra xwe de nehêlin, xurtkirina wan ji bo me pir dijwartir dibe. Fikara hişmendiya xwedîlêderketina Daxwaza aştiyê ya li dijî tundiyê, daxwaza hesabpirsîna ji komkujiyê, cezakirina berpirsiyaran û daxwaza ku komkujiyên bi vî rengî dubare nebin hê dijwartir e.
Bandorek girîng a Portreyên Aştiyê ew bû ku pratîka bîranînê ji dem û mekan cihê dike. Bîranîna çîrokên kesên ku di êrîşê de jiyana xwe ji dest dane, hem bi rêya pirtûk û hem jî bi rêya malperan, bi taybetî di hawîrdoreke siyasî de ku bîranînên gel bi tundî dihatin tepisandin, girîng bû. Bi vî rengî navgînek daîmî hate afirandin ku derdorek berfirehtir çîrokên mirovên jiyana xwe ji dest dane hîn bibin, heya ku şert û mercên demokratîk pêk werin ku bîranînek fizîkî û hetta cîhek bîranînê were çêkirin
Hewldanên ji bo jibîrnekirina Komkujiya 10’ê Cotmehê û ji bo kesên di vê êrîşê de jiyana xwe ji dest dane ji bîra me ya kolektîf neyên paqijkirin pêwîstî bi derbaskirina dijwariyên cuda heye. Yek ji van astengiyan zextên siyasî yên li ser her hewldana bîranîna ye. 3'yem salvegera mirina 103 kesên ku di komkujiyê de jiyana xwe ji dest dabûn cara ewil di 10'ê Cotmeha 2018'an de li ber garê ji aliyê gelek saziyên pîşeyî û Komeleya Aştî û Piştevaniyê ya 10'ê Cotmehê ve bi merasîmekê hate bibîranîn. Di salên borî de ji aliyê polîsan ve destûr nehat dayîn ku bîranîna li ber garê were lidarxistin. Di vê hawirdora zext û zorê de xebatên pirtûkê jî dihatin meşandin.
Astengiyek din jî ji bo avakirina abîdeyeke daîmî destûrnedayîna rayedarên giştî ye. Şaredariya Enqereyê piştî êrîşê 5 rojan ji bo bîranîna kesên jiyana xwe ji dest dane biryar da ku abîdeyek bê çêkirin. Digel ku malbat û çalakvan li ser vê yeke israr dikin lê dîsa jî ev proje bi cih nebûye.Malbatên ku demeke dirêj nekarîn ji şaredariya nû randevûyê bigirin, tenê di Tîrmeha 2019’an de karîbûn hevdîtinê pêk bînin. Di encamê de Meclîsa Şaredariyê ji bo xebatên li ser bîrdariyê wezîfedar kir. Ya ku ji hêdîbûna projeya abîdeyê ji aliyê rayedarên fermî ve xerabtir ew e ku abîdeya sembolîk a li ber stasyona trenê ya Enqereyê çend caran rastî êrîşan hat. Rayedarên ewlehiyê der barê van êrîşan de îdia kirin ku dîmenên kamerayên ewlehiyê yên ku êrîşkaran nas bikin tune ne.
Ji bilî astengî û kêşeyên siyasî yên li ser asta bilind, kêşeyên taybet ên hevdîtina bi malbatên kesên ku di êrîşa projeya Portreyên Aştiyê de jiyana xwe ji dest dane jî hene. Ekîba lêkolînê diyar dike ku di dema amadekirina pirtûkê de zehmetiya herî mezin ew e ku êşa malbat û xizmên hatine ziyaretkirin gelekî teze bûye. Tîm zêde dike ku her gav ne hêsan e ku serdanên sersaxiyê veguherînin lêkolînek şahidiyê, û diyar dike ku hin malbat ji ber nepenî an sedemên ewlehiyê guncaw nabînin ku biaxivin. Di dawiyê de, mirov dikare bêje ku pirtûk li gorî potansiyela xwe gihîştiye temaşevanên kêm. Sedema vê jî ew e ku pirtûk di çarçoveya projeyekê de hatiye çêkirin û nayê firotin. Ji ber vê yekê, dema ku pirtûk dikaribû ji aliyê weşanxaneyekê ve li pirtûkfiroşên li seranserê Tirkiyê bihata firotin, lê nekarî ji fersendeke ewçend girîng a gihîştinê sûd werbigire û çapên sînorkirî gihîştin beşek ji kesên ku berê bi mijarê re eleqedar bûne.
